ΛΕΞΗ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ: ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ

ΙG I3 507.jpg

Βρισκόμαστε στην μήνα Ἑκατομβαιῶνα. Μεταξύ τής 25ης και της 28ης του μηνός διεξήγοντο τα ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ.

Ήταν η λαμπρότερη θρησκευτικο-πολιτική εορτή τών Αθηναίων προς τιμήν «τῆς θεοῦ», της πολιάδος Ἀθηνᾶς, όπου μετείχαν όλοι οι Αθηναίοι, συν γυναιξί και τέκνοις, και οι μέτοικοι, και αντιπρόσωποι άλλων πόλεων.

Η αρχή τους θα πρέπει να τοποθετείται στα βάθη τών αιώνων, ίσως από την εποχή τού συνοικισμοῦ, όταν κατά την παράδοση συνένωσε ο Θησέας τους οικισμούς τής Αττικής σε μία ενιαία πόλιν. (Το τέλος τους τον 3ο αι. μ.Χ.) 

Τα λεγόμενα Μικρά Παναθήναια εορτάζοντο κατ᾽ έτος, τα Παναθήναια τα μεγάλα κάθε τέσσερα έτη, το τρίτο έτος μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες, με μεγάλη επισημότητα, λεγόμενα γι᾽αυτό και Πεντετερίς (= κάθε τέσσερα χρόνια). Πεντετερίδες ονομάζονταν και οι ιέρειες του ναού της Αθηνάς που επιμελούνταν τα θρησκευτικά δρώμενα, υπό την εποπτεία τού ἄρχοντος βασιλέως και με συμμετοχή τής βασιλίνας.

H εορτή περιλάμβανε ποιητικούς αγώνες, μουσικούς αγώνες στο Ὠδεῖον (αργότερα στο Ὠδεῖον τοῦ Περικλέους, δίπλα στο θέατρο του Διονύσου) με άσματα συνοδευόμενα από κιθάρα ή αυλό ή και χωρίς συνοδεία, με εκτέλεση μουσικής για κιθάρα μόνο ή αυλό, ή για δύο αυλούς, και δίνονταν τα ανάλογα έπαθλα. Το ονομαστότερο ήταν ο πλούσια ζωγραφισμένος Παναθηναϊκός ἀμφορεύς. Συγχρόνως γίνονταν και αθλητικοί διαγωνισμοί, γυμνικοί, ιππικοί και ιστιοπλοϊκοί αγώνες.

Οι αθλητικοί ή γυμνικοί αγώνες διοργανώνονταν από τους ἀγωνοθέτες ή ἀθλοθέτες, ένας από κάθε φυλή. Αυτοί οι γυμνικοί αγώνες τής εορτής μαρτυρούνται ήδη από το 566 π.Χ. κατά την ακόλουθη επιγραφή (IG I³ 507) από την Ακρόπολη (στο Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών), στα πλαίσια της πανηγυρικής πλέον, θεσμοθέτησής τους, από τον Πεισίστρατο.

[ΤΟ]Ν ΔΡΟΜΟΝ [: ΕΠΟΙΕΣΑΝ : ? ΗΙΕΡΟΠ]-[ΟΙΟΙ : ? ΚΡ]ΑΤΕΣ [: ? ΘΡΑΣ]ΥΚΛΕΣ : Α[Ρ]ΙΣ-ΤΟΔΙϙΟΣ : ΒΡ[ΥΣΟΝ :] ΑΝΤΕ[ΝΟΡ ? ][ΗΟΙ ΤΟΝ] ΑΓΟ[ΝΑ ΘΕΣ]ΑΝ ΠΡΟΤΟ[Ι] ΓΛ-ΑΥ[ϙ]ΟΠΙΔΙ : ϙOΡ[EI]

"Τον αγώνα δρόμου οργάνωσαν οι ιεροποιοί Κράτης, Θρασυκλής, Αριστόδικος, Βρύσων, Αντήνωρ, οι οποίοι πρώτοι θέσπισαν τον αγώνα αυτόν προς τιμήν της γλαυκόπιδος κόρης".

|Σημειώστε την χρήση και στην Αθήνα τότε τού ϙ πριν από ο.|

Το επίκεντρο της εορτής ήταν η επίσημη πομπή όλου του πληθυσμού και η ακολουθούσα μεγάλη γιορτή με το κοινό γεύμα. Το πιο αξιοσημείωτο μέρος της πομπής ήταν η πορεία με τον πλούσια διακοσμημένο κρωκοτό πέπλο της Αθηνάς, που είχε υφανθεί για κάθε γιορτή από τις Αθηναίες κόρες αριστοκρατικών οικογενειών, τις ἐργαστίνας και που στα Μεγάλα Παναθήναια, από τον 4ο αι. π.Χ. και εξής έπαιρνε τη μορφή ιστίου στο αποκαλούμενο Παναθηναϊκό πλοίο, ένα πλοίο με τροχούς, το οποίο τραβούσαν δια μέσου της πόλεως μέχρι την Ακρόπολη. Η θυσία εορτασμού με μια εκατόμβη ήταν το τέλος της επίσημης τελετής.

 

Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Α 27,3

παρθένοι δύο τοῦ ναοῦ τῆς Πολιάδος οἰκοῦσιν οὐ πόῤῥω, καλοῦσι δὲ Ἀθηναῖοι σφᾶς ἀῤῥηφόρους· αὗται χρόνον μέν τινα δίαιταν ἔχουσι παρὰ τῇ θεῷ, παραγενομένης δὲ τῆς ἑορτῆς δρῶσιν ἐν νυκτὶ τοιάδε. ἀναθεῖσαί σφισιν ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἃ ἡ τῆς Ἀθηνᾶς ἱέρεια δίδωσι φέρειν, οὔτε ἡ διδοῦσα ὁποῖόν τι δίδωσιν εἰδυῖα οὔτε ταῖς φερούσαις ἐπισταμέναις—ἔστι δὲ περίβολος ἐν τῇ πόλει τῆς καλουμένης ἐν Κήποις Ἀφροδίτης οὐ πόῤῥω καὶ δι᾽ αὐτοῦ κάθοδος ὑπόγαιος αὐτομάτη—, ταύτῃ κατίασιν αἱ παρθένοι. κάτω μὲν δὴ τὰ φερόμενα λείπουσιν, λαβοῦσαι δὲ ἄλλο τι κομίζουσιν ἐγκεκαλυμμένον· καὶ τὰς μὲν ἀφιᾶσιν ἤδη τὸ ἐντεῦθεν, ἑτέρας δὲ ἐς τὴν ἀκρόπολιν παρθένους ἄγουσιν ἀντ᾽ αὐτῶν.

Κοντά στον ναό της Πολιάδας κατοικούν δύο παρθένες, που οι Αθηναίοι τις λένε αρρηφόρες. Αυτές ζουν για ένα διάστημα κοντά στη θεά. Όταν έρχεται η μέρα της γιορτής, τη νύχτα κάνουν τα εξής: τοποθετούν και μεταφέρουν πάνω στο κεφάλι τους όσα τους δίνει η ιέρεια της Αθηνάς, χωρίς να ξέρει ούτε αυτή τι τους έδωσε ούτε αυτές τι μεταφέρουν. Κοντά υπάρχει μέσα στην πόλη περίβολος της λεγόμενης Αφροδίτης των Κήπων και προς τα εκεί φυσικό υπόγειο πέρασμα, απ' όπου κατεβαίνουν οι παρθένες. Αποθέτουν εκεί κάτω αυτά που μετέφεραν, για να πάρουν κάτι άλλο που μεταφέρουν καλυμμένο. Κι αυτές τις αφήνουν πλέον ελεύθερες και στη θέση τους στην ακρόπολη οδηγούν άλλες.

 

Ἀριστοτέλης, Ἀθηναίων Πολιτεία 60

Τὰ μὲν οὖν περὶ τοὺς θ᾽ἄρχοντας τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον. κληροῦσι δὲ καὶ ἀθλοθέτας δέκα ἄνδρας, ἕνα τῆς φυλῆς ἑκάστης.οὗτοι δὲ δοκιμασθέντες ἄρχουσι τέτταρα ἔτη, καὶ διοικοῦσι τήν τε πομπὴν τῶν Παναθηναίων καὶ τὸν ἀγῶνα τῆς μουσικῆς καὶ τὸν γυμνικὸν ἀγῶνα καὶ τὴν ἱπποδρομίαν, καὶ τὸν πέπλον ποιοῦνται, καὶ τοὺς ἀμφορεῖς ποιοῦνται μετὰ τῆς βουλῆς, καὶ τὸ ἔλαιον τοῖς ἀθληταῖς ἀποδιδόασι.

Έτσι λοιπόν έχουν ρυθμιστεί τα σχετικά με τους Εννέα άρχοντες. Κληρώνουν επίσης και δέκα άνδρες ως αθλοθέτες, έναν από κάθε φυλή. Αφού περάσουν από την εξέταση ασκούν το αξίωμα επί τέσσερα χρόνια και οργανώνουν την πομπή της εορτής των Παναθηναίων και τον αγώνα της μουσικής και τα γυμνικά αγωνίσματα και την ιπποδρομία, και φροντίζουν, σε συνεργασία με τη βουλή για την κατασκευή του πέπλου της Αθηνάς και των ειδικών αμφορέων και απονέμουν στους αθλητές το έλαιο.