Γνεσιμο

Για να χρησιμοποιηθούν στις περισσότερες τεχνικές κατασκευής υφάσματος, οι πρώτες ύλες πρέπει να γίνουν κλωστές. Για να επιτευχθεί αυτό, οι πρώτες ύλες πρέπει να περάσουν μια διαδικασία κατεργασίας και προετοιμασίας που εξαρτάται από τη μία από τη φύση τους (ζωικές, φυτικές ύλες) και από την άλλη από το είδος και την ποιότητα του υφάσματος προς κατασκευή.

Υπάρχουν λοιπόν συγκεκριμένες διαδικασίες για την επεξεργασία των ζωικών και των φυτικών ινών που είναι κοπιαστικές και χρονοβόρες. Από τις διαδικασίες αυτές γεννήθηκε και η έκφραση “του λιναριού τα πάθη” που υπογραμμίζει το πλήθος και την ένταση των προπαρασκευαστικών σταδίων. Ενδεικτικά, το λινάρι συλλέγεται σε διαφορετικό επίπεδο ωριμότητας αναλόγως της ποιότητας του υφάσματος προς κατασκευή. Όσο πιο λεπτό είναι το ύφασμα, τόσο πιο νεαρό πρέπει να είναι το φυτό την ώρα που θα γίνει η συγκομιδή. Εν συνεχεία, πρέπει τα δεμάτια με τα φυτά να ξεραθούν στον ήλιο. Κατόπιν τα στελέχη τινάζονται καλά για να πέσει ο λιναρόσπορος. Αρχίζει τότε μια μακρά και επίπονη επεξεργασία, ώσπου να απομονωθούν οι υφαντικές ίνες. Αρχικά πρέπει τα δεμάτια να μουσκέψουν στο νερό για αρκετό διάστημα σε ποτάμια, πρόχειρες γούρνες και κανάλια ή αγωγούς για να σαπίσει το εσωτερικό των ινών και να μπορούν να αφαιρεθούν οι ίνες. Ακολουθεί το στράγγισμα, το στέγνωμα και έπειτα η προσπάθεια της αποχώρισης των ινών από το ξυλώδες μέρος του φυτού. Το στάδιο αυτό αρχίζει με τη σύνθλιψη του λιναριού για να τσακίσουν τα ξυλώδη μέρη. Αυτό γίνεται συνήθως με ένα ξύλινο ραβδί που τσάκιζε τα στελέχη του φυτού. Το στάδιο αυτό είναι ιδιαιτέρως επίπονο και χρονοβόρο και σ’ αυτό, πιθανότατα, οφείλονται τα νεώτερα παραμύθια και οι παροιμίες για τα πάθη του λιναριού. Τα επόμενο στάδιο είναι το ξάσιμο των ινών έτσι ώστε να απομακρυνθεί κάθε ακαθαρσία και να ξεχωρίσουν οι μπλεγμένες ίνες. Το ξάσιμο ή χτένισμα γίνεται με τη βοήθεια χτένας (τα νεώτερα λανάρια), στοχεύει στο να γίνουν οι ίνες παράλληλες μεταξύ τους και να διαχωριστούν κατά ποιότητες και μάκρος και ετοιμάζει τις ίνες για το γνέσιμο.

 

Το γνέσιμο, δηλαδή το στάδιο στο οποίο οι ίνες παίρνουν στρέψη και γίνονται συνεχείς και σταθερές κλωστές γινόταν είτε με εργαλεία είτε με τα χέρια. Στην αρχαία Ελλάδα όμως, όπως βλέπουμε και  από μαρτυρίες στις γραπτές πηγές και απεικονίσεις στην εικονογραφία η κύρια τεχνική κατασκευής κλωστής ήταν το γνέσιμο με αδράχτι. Τα εργαλεία του γνεσίματος είναι η ρόκα, στην οποία τοποθετείται η πρώτη ύλη, το αδράχτι, ένα συνήθως ξύλινο ραβδί, το σφονδύλι, το, συνήθως κεραμεικό, βάρος που τοποθετείται στο κάτω άκρο του αδραχτιού, ο γάντζος που ορισμένες φορές υπάρχει στο άνω μέρος του αδραχτιού και χρησιμεύει για να στερεώνεται η αρχή της κλωστής στο αδράχτι και το καλάθι, στο οποίο αποθηκεύονταν πρώτες ύλες, κλωστές και σύνεργα.

Φαίνεται όμως πως πολλές φορές υπήρχε και ένα προπαρασκευαστικό στάδιο του προ-γνεσίματος, στο οποίο οι ίνες στρίβονταν πάνω σε μια στην επιφάνεια για να δημιουργηθεί μια πρώτη, χοντρύτερη κλωστή, η οποία εν συνεχεία γνεθόταν με το αδράχτι. Στην εικονογραφία βλέπουμε γυναίκες να στρίβουν ίνες πάνω στη γάμπα ή τον μηρό τους. Το επίνητρο, ένα πήλινο, ημικυκλικό εργαλείο με τραχιά επιφάνεια, τοποθετούνταν ως προστατευτικό επάνω στον μηρό για να αποφεύγονται ερεθισμοί του δέρματος.

Η διαδικασία του γνεσίματος είναι η εξής: μικρή ποσότητα ινών τραβιέται με τα δάχτυλα, στερεώνεται στο αδράχτι και στρίβεται, ενώ παράλληλα περιστρέφεται και το αδράχτι με το σφονδύλι. Η έτοιμη κλωστή τυλίγεται γύρω από το αδράχτι.

Εκτός όμως από το γνέσιμο με το αδράχτι, από λεπτομέρειες σε κατάλοιπα ανασκαφικών υφασμάτων γνωρίζουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν και την τεχνική του splicing που μάς είναι γνωστή από την αρχαία Αίγυπτο για την κατασκευή εξαιρετικά λεπτών, υψηλής ποιότητας υφασμάτων. Με την τεχνική αυτή, μικρά σύνολα κλωστών ενώνονται μεταξύ τους απ’ άκρη σ’ άκρη και σχηματίζουν πολύ λεπτές κλωστές.

 
Κατά το γνέσιμο οι ίνες στρίβονται είτε δεξιόστροφα είτε αριστερόστροφα. Η διεθνής σύμβαση ονομάζει τη δεξιόστροφη στρέψη Z και την αριστερόστροφη S. Οι κλωστές χωρίς ορατή στρέψη δηλώνονται με το γράμμα Ι.

Οι κλωστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε απλές, με έναν μόνο κλώνο, είτε διπλές, δίκλωνες ή με περισσότερους κλώνους (όπως στα σχοινιά). Η διεθνής σύμβαση ονομάζει τις μονόκλωνες κλωστές με τη φορά της στρέψης τους, δηλαδή s ή z με μικρά γράμματα. Οι κλωστές συμβολίζονται συνήθως με την πρωτογενή στρέψη με μικρά γράμματα, τον αριθμό των κλώνων και την τελική στρέψη με κεφαλαία γράμματα. Έτσι, η ίδια δίκλωνη κλωστή στρέψης Ζ που αποτελείται από δύο μονές κλωστές στρέψης s μπορεί να συμβολιστεί είτε ως s2Z είτε ως Z2s.